Paling vissen in Friesland: duik de geschiedenis in en proef de aal!

‘Go with the flow’ en volg de paling in Waterland van Friesland. Paling en Friesland zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Door duurzaam aalbeheer in Friesland keren oude tijden langzaam terug. De palingvisserij en palinghandel kennen namelijk een lange en rijke historie in Waterland van Friesland. Ooit, in de gouden tijden van de palinghandel, voeren zes keer per jaar zo’n zestien Friese schepen naar Londen om daar levende iel (Fries voor paling, wat lijkt op het Engelse woord ‘eel’) aan de man te brengen. Palingvissen, palingroken en paling eten in Friesland? We vertellen je er graag alles over.

Lekkerste paling kopen doe je in Friesland

Volgens kenners komt namelijk de lekkerste paling nog altijd uit de Friese wateren. Vers gerookte paling is op vele Friese markten en in restaurants te vinden. Het roken van paling noem je in het Fries ‘ielrikje’. Heb je zin om te kijken hoe paling in Friesland gerookt wordt en wil je proeven? In Friesland zijn er nog maar 12 beroepsvissers die op paling mogen vissen. In Gaastmeer vind je een palingvisser met bijpassende naam Andries van Netten. Andries vertelt met passie over hoe het palingroken in zijn werk gaat. Natuurlijk is er de mogelijkheid om de versgerookte paling te kopen. In Heeg vind je, met ook een bijpassende naam, Freerk Visserman. Bij hem kun je paling kopen of aan boord stappen voor een excursie op zijn Electric Eel. Ook kun je een bezoek brengen aan de palingfabriek in Rohel waar op duurzame wijze paling wordt gekweekt. Of koop bij de ambachtelijke viswinkel Iel en Mear in Reduzum, van Ale en Marjan de Jager, de door visser Ale zelf gevangen paling uit de Friese wateren.

Paling vissen in Friesland

Helaas hebben de aanleg van sluizen, gemalen en de Afsluitdijk (sinds 1933) de palingstand niet goed gedaan. Ze blokkeerden de natuurlijke migratie van de paling van en naar de Sargassozee (noorden van de Atlantische Oceaan), waar de paaiplaats van alle palingen is. Hierdoor kwam de voortplanting in gevaar. Ook de aanleg van de polders Wieringenmeer en Flevoland en van sluizen en gemalen zorgden ervoor dat er minder leefruimte en doorgang was voor de aaltjes. Alleen bij de sluis in Stavoren was er nog een verbinding tussen het IJsselmeer en het Heegermeer. De motorisering van de scheepvaart heeft de palingstand ook geen goed gedaan. Daarom is er sinds 2009 een landelijk vangstverbod van kracht. Mocht je bij het vissen in Friesland een paling vangen, dan geldt volgens Sportvisserij Nederland in nagenoeg alle wateren een terugzetplicht van de paling. Beroepsvissers mogen wel in Friesland op paling vissen. Dat gebeurt met een vooraf vastgesteld quotum. Palingen die korter zijn dan 35 centimeter, worden weer teruggezet in het water.

Palingstand herstellen

Het is mede dankzij de inspanningen voor duurzaam aalbeheer van de Friese Bond van Binnenvissers en Stichting DUPAN dat we nog wel kunnen genieten van deze bijzondere vis. Zij zorgen voor een gequoteerde visserij en zetten elke twee jaar miljoenen jonge palinkjes uit in de Friese wateren, ook wel glasaal genoemd. Wetterskip Fryslân zorgt op haar beurt voor de verbetering van de vismigratie en de visstand. Zwemroutes langs sluizen, gemalen, stuwen, dijken en dammen worden visvriendelijk gemaakt en hindernissen worden weggenomen. Met deze maatregelen wordt een flinke impuls gegeven aan het herstel van de palingstand. Baanbrekend is de Vismigratierivier waar vanaf 2024 vissen en dus ook paling door een zogenaamd ‘gat in de Afsluitdijk’ gaan zwemmen. De Vismigratierivier is een kilometerslange slingerende rivier voor vissen, dwars door de Afsluitdijk. Zo kunnen palingen weer vrij heen en weer zwemmen tussen de Waddenzee en het IJsselmeer. Het is voor het eerst in de wereld dat een kunstmatige getijdenrivier op de grens van zoet en zout water is aangelegd. Ontdek meer over de Vismigratieriver bij het Afsluitdijk Wadden Center.

Bezoek het Afsluitdijk Wadden Center

Roemrijke geschiedenis van de palinghandel

Wist je dat het dorp Heeg in Friesland zichzelf met trots palingdorp noemt? De reden hiervan is dat Heeg ooit een winstgevende handel in palinghandel voerde. Zo lag er tot het begin van de 20^e eeuw steevast een palingaak aan een eigen ‘Hegemer aanlegplaats’ in Londen. Want Friese palingen waren daar erg gewild. Het was het eten van de gewone man en Londen had vele monden om te voeden. Het dorp Gaastmeer nabij Heeg was een belangrijke plek voor de palingopslag. Elfstedenstad Workum leefde jarenlang eveneens van de handel in deze bijzondere vissoort. De Friezen en vooral de familie Visser domineerden de palinghandel en hadden in Londen een monopoliepositie. Friese families waren overigens niet alleen palinghandelaren, ze hielden zich ook bezig met natuurlijk palingvisserij, scheepsbouw en zeil- en touwmakerij.

Lees hier meer over de historie van de palinghandel

Palingaak in Heeg

In de 30-er jaren stopte de lucratieve palinghandel voor Heeg door een combinatie van oorzaken. De belangrijkste was de vervuiling van de Theems door stoom- en motorboten waar de levende paling aan boord mee in contact stond. Daarnaast was het Britse pond sterk gedevalueerd waardoor de paling voor de Engelsen een stuk duurder werd en was er de opkomst van motorschepen waardoor er meer concurrentie kwam. Uiteindelijk loonde de zware, overzeese tocht naar Londen niet langer. De laatste vrachten paling gingen in 1936 naar Londen. Daarna werden de palingaken overbodig en uiteindelijk in 1945 gesloopt. Plaatselijke enthousiastelingen hebben er gelukkig voor gezorgd dat hun nautisch cultureel erfgoed bewaard is gebleven. Daarom is er een echte houten palingaak nagebouwd: de Korneliske Ykes II. In juni 2019 maakte de herbouwde palingaak de overtocht naar Londen met levende paling aan boord. In de zomer is de palingaak te bewonderen op haar vaste aanlegplaats in Heeg, tegenover restaurant Jonas in de Walvis. De palingaak vaart ook regelmatig ‘s avonds uit voor rondvaarten met gasten. Tickets hiervoor worden verkocht bij Bezoekerscentrum Heeg.

Lees meer over de palingaak

Palingvissers in Friesland

Professionele palingvissers zijn er in Friesland tegenwoordig nog maar weinig. Een van de laatste twaalf Friese beroepsvissers is de eerder genoemde Freerk Visserman. Hij vist nog met fuiken en doet aan verspreide visserij. Zo zet hij in het vroege voorjaar zijn fuiken uit in de poelen achter Heeg, omdat daar de eerste paling te vangen is. Later in het voorjaar komen de rest van de locaties in zijn visgebied aan bod, zoals het Slotermeer. Freerk levert rechtstreeks aan restaurants in Heeg en omstreken. Ook verkoopt hij een vangstdeel op de visafslag van Urk. Wie geïnteresseerd is kan tijdens een excursie meevaren op zijn fluistersloep de ‘Electric Eel’.

Ga mee met Freerk Visserman

Bezoekerscentrum Heeg

De palingvisserij en palinghandel heeft Heeg heel welvarend gemaakt. Een belangrijk icoon van de palinghandel was dus de palingaak. In het gloednieuwe Bezoekerscentrum Heeg ontdek je er alles over. Hier zie je een houten impressie van de beroemde palingaak Korneliske Ykes II waarmee je tastbaar in de palinghistorie kunt duiken. Natuurlijk werd er in Heeg niet alleen paling gevangen. Welke vissen er nog meer gevangen werden – en worden – kun je verderop zien. Durf jij een vis te duwen, zodat je kunt ontdekken hoe z’n kop eruitziet? Ontdek deze en nog meer interactieve belevenissen in dit bezoekerscentrum aan de Harinxmastrjitte over historie, cultuur, watersport en recreatie van Heeg en Waterland van Friesland. Kom dat snel zien en vooral beleven!

Bezoek het bezoekerscentrum

Paling fietsroute en dorpskuier Heeg

De palingsmaak te pakken gekregen? Volg vanaf Bezoekerscentrum Heeg de fietsroute ‘Historie van de palinghandel’. Dit is een fietstocht van 32 kilometer die je langs alle historische plekken in Waterland van Friesland voert waar het palingvissen van groot belang is geweest, en soms zelfs nog is. Je komt in Heeg, Gaastmeer en Workum. Of maak een inspirerende wandeltocht door de historie van Heeg. Neem de proef op de som en kijk, met de dorpskuier in de hand, met nieuwe ogen naar Heeg. De fietsroute en dorpskuier zijn te koop bij het Bezoekerscentrum in Heeg of in de webshop.

Naar de webshop

Fiets de palingroute

Ontdek de historie van de palinghandel tijdens deze fietsroute. De route voert je langs de palingdorpen Heeg, Gaastmeer en Elfstedenstad Workum en onderweg kom je mooie landschappen tegen en maak je gebruik van pontjes om over het water gezet te worden.

Bekijk de route
Maak een avondrondvaart met de Palingaak

Maak met Palingaak Korneliske Ykes II een avondrondvaart (op de motor) vanuit Heeg. Deze aak is een reconstructie van de oude palingaken en vertelt het verhaal van de vroegere palinghandel over zee. Je vaart over het Heegermeer: één van de vele Friese meren van Friesland. Aan boord krijg je een drankje aangeboden met een hapje, waaronder gerookte paling voor de liefhebber.

Boek je tickets
Palingarrangement: bezoek palingboer en rondvaart Friese Meren

Ga mee met deze culinaire beleving. Het palingarrangement begint in Woudsend. Vanuit hier vaar je naar Gaastmeer en breng je een bezoek aan Fryske fisker Andries van Netten. Hij vertelt je alles over zijn werk als palingboer en over hoe het palingroken in zijn werk gaat. Er is de mogelijkheid om vers gerookte paling te proeven en te kopen. Daarna beleef je, onder genot van een broodje paling, een vaartocht over de Friese Meren om vervolgens weer terug te keren in Woudsend.

Boek dit arrangement
Bezoek het bezoekerscentrum Heeg

In het bezoekerscentrum van Heeg leer je meer over de vissersdorp Heeg, de geschiedenis met de palinghandel en zie je een reconstructie van de palingaak. Het bezoekerscentrum is voor jong en oud een aanrader en tevens een goed startpunt om de regio verder te ontdekken.

Ga naar het bezoekerscentrum