Het verdronken land van Elahuizen

ûnder wetter

In 1680 stuwde de wind het water zo hoog op in Friesland dat een heel dorp erdoor verdronk. In de Fluessen, het op een na grootste meer van Friesland, ligt op ongeveer 150 meter vanaf de oever een zwart-gele kardinaal boei die hieraan herinnert. Het markeert de plek waar vroeger een kerk stond van het dorp Elahuizen. Nu verzwolgen door het water en gelegen op de bodem van de Fluessen helemaal ‘ûnder wetter’, oftewel onder water. Vaar er met je sloep naartoe en leg je oor te luister… hoor jij de kerkklok nog luiden? We nemen je mee in het bijzondere verhaal van het verdronken land van Elahuizen.

zelf veroorzaakte ramp

We gaan terug naar de ijstijd. Gletsjers uit Scandinavië schoven het land op, waardoor de heuvels in Gaasterland ontstonden. Ze maakten echter ook langgerekte laagten. In die laagten liggen nu het Heegermeer, de Fluessen en de Morra. Na de ijstijden, overgroeide een dikke laag van vier tot vijf meter dik veen het land. Boeren groeven afwateringssloten om het moerassige gebied droog en toegankelijk te maken. Het landoppervlak daalde, het veen klonk in. Zuidwest Friesland werd vatbaar voor overstromingen, ook vanuit zee. De ontginners waren zich niet bewust van het gevaar dat ze zelf creëerden. Door zeewater overstroomd veen was niet langer bruikbaar voor de landbouw, maar wel geschikt voor zoutwinning. Namen van meren als Sâltpoel, Brandeburen en Brandemar herinneren aan de zoutwinning die hier heeft plaatsgevonden. Inklinking, turfgraven, golfafslag, zoutwinning en bos- en veenbranden zorgden er samen voor dat de wateroverlast in Zuidwest Friesland toenam en dat de meren alsmaar groter werden.

Van bos naar meer

Het bijzonder van het meer de Fluessen was dat dit gebied tot 1210 vooral bestond uit bos en moeras. Het nu verdronken Elahuizen werd samen met de dorpen Kolderwolde, Oudega en Nijega als streek lang om deze reden ‘de Walde' genoemd. In deze streek lag een bos met de naam Fluezen. De veengrond was erg brandbaar, waardoor de bodem tot diep in de grond in as veranderde. Doordat de bodem hierdoor zakte ontstond op deze plek een meertje. In de loop der tijd kalfden de oevers steeds verder af en werden door de genoemde zelf veroorzaakte overstromingen dit meer steeds groter. Uiteindelijk ontstond het meer de Fluessen (Fries en officieel: de Fluezen). Het één na grootste meer van Friesland.

Elahuizen verzwolgen

Elahuizen lag als een zes kilometer lang lintdorp langs het steeds verder uitdijende meer. Het is één van de dorpen die het slachtoffer is geworden het groter worden van de Fluessen door deze zelf veroorzaakte overstromingen. In oude verhalen lezen we dat het dorp in 1543 voor het eerst door de golven van de Fluessen werd bedreigd. En 1578 opnieuw. In 1649 richt het woedende water zóveel schade aan dat de Staten van Friesland subsidie geven voor het herstel van de kerk. Tevergeefs. In 1652 moesten kerk en kerkhof enkele honderden meters zuidwaarts worden verplaatst. Maar ook daarmee was de lijdensweg van Elahuizen niet ten einde. Goed 30 jaar later worden kerk en kerkhof op de nieuwe plek opnieuw overspoeld. Elahuizen ging kopje onder en bestond niet meer. Wil je nog meer weten over het verdronken land van Elahuizen? Bezoek dan de expositie ‘Verdronken land' in het Bezoekerscentrum Mar & Klif in Oudemirdum.

Bezoek Bezoekerscentrum Mar & Klif

Nijega werd Elahuizen

Het Elahuizen dat we nu kennen is eigenlijk het buurdorpje Nijega. Want doordat Elahuizen voor een overgrote deel onder water was verdwenen, kwam de bedrijvigheid steeds meer in het buurtdorp Nijega te liggen. De PTT stelde in 1967 voor dat Nijega de oude naam Elahuizen overnam. De postdienst had namelijk in Friesland met drie Nijega’s te maken en dat zorgde nogal voor wat verwarring. Regelmatig werd de post in het verkeerde dorp afgeleverd. Zo geschiedde: Nijega werd Elahuizen en daarmee stond Elahuizen weer op de kaart. Ook het dorpswapen van Elahuizen werd in ere hersteld. Dat toont een middeleeuws schip, varend over een groene zee, beschenen door een gouden zon en een zilveren maan. In het water van de Fluessen markeert de zwart-gele kardinaal boei de plek van de overspoelde kerk. Op kaarten staat deze ondiepte in het meer ook aangegeven met de naam ‘Oude Kerkhof’.

Hoofd boven water

Nu is Elahuizen (dus eigenlijk buurtdorp Nijega) een bloeiend dorp. Er wonen ongeveer 350 mensen. Het dorpshuis met de prachtige naam ‘Us Nije Gea’ herinnert aan het vroegere Nijega. Elahuizen heeft ook weer een eigen kerk, al heeft het dorp geen geluk gehad op het gebied van kerken. Helaas moest in 1857 de kerk van Elahuizen (en dus eigenlijk Nijega) worden afgebroken omdat het oud en vervallen was. Direct werd er een nieuwe kerk gebouwd, maar die brandde in 1864 af na een blikseminslag. In datzelfde jaar opende de huidige kerk de deuren. Deze is in waterstaatstijl gebouwd. Geen officiële bouwstijl, maar een verwijzing naar Nederlandse kerkgebouwen die tussen 1824 en 1875 onder toezicht van ingenieurs van Rijkswaterstaat werden gebouwd. Bij de ingang is het wapen van Elahuizen te bewonderen dat verwijst naar het zware leven van een zeeman: er moest dag en nacht worden gewerkt om het hoofd boven water te houden.

Bezoek Bezoekerscentrum Mar & Klif

Verdronken boerderij

Niet alleen het dorp Elahuizen verdronk door een grote storm. Aan de andere oever van de Fluessen vlakbij 't Heidenskip vind je natuurgebied de Aent Lieuwespolder. Daar in het water zie je een kunstwerk in de vorm van de nok van de boerderij. Bij een grote storm in 1825 verdween de boerderij 'De Wolvetinte' in de golven. Het kunstwerk herinnert aan dit stuk verdronken land. In de nieuwgebouwde boerderij 'De Wolvetinte' kun je in het tanklokaal een mini-expositie bezoeken met archeologische vondsten van die tijd. Het natuurgebied bij de Wolvetinte is een bijzondere plek want door de openheid broeden er graag kluten, kieviten, kleine plevieren en scholeksters. Ook trekvogels en kemphanen kun je hier vanuit het uitkijkpunt zien.

Bezoek de mini-expositie

Wandelroute langs de Wolvetinte

Eeuwenlang was de Aent Liewspolder een weidegebied, in 2013 is het teruggeven aan de natuur. Rond de verdwenen boerderij de Wolvetinte ligt nu de gelijknamige wandelroute. Een prachtige wandeling van ruim 7 km door het natuurgebied. In de Fluessen zie je de nok van de boerderij boven het water uitsteken. Hier stond vroeg de boerderij 'De Wolvetinte'.

Ga naar de route
Bezoek museum 'Skerven fan 'e Skar'

In het tanklokaal van de nieuwe boerderij 'De Wolvetinte' vind je archeologische vondsten die in 2012 in de polder zijn gevonden. Deze zijn afkomstig van de verdwenen boerderij 'De Wolvetinte' van de welvarende familie De Wolff. In 1825 werd de boerderij verwoest. In 1865 werd er (iets noorderlijker) een nieuwe boerderij gebouwd. Dat is deze plek. De vondsten zijn te bezichten als de vlag uithangt. Dit is bijna dagelijks.

Bezoek de mini-expositie
Expositie Verdronken land

Bezoek de expositie 'Verdronken land' in het bezoekerscentrum Mar & Klif. Bij Bezoekerscentrum Mar & Klif in Oudemirdum loop je dwars door de fascinerende geschiedenis van het Nationaal Landschap. Ontdek de mooie dieren die er leven. Leer de bijzondere kenmerken van de vier landschapstypen en ontdek de strijd met het water die al eeuwenlang wordt gevoerd.

Bezoek Mar & Klif
Ga naar het uitkijkpunt bij de Wolvetinte

Het gebied ‘De Wolvetinte’ nabij de Aent Lieuwespolder is een bijzonder natuurgebied. ‘Fûgelûntwyk It Heidenskip’ zorgt er samen met diverse partijen voor dat het een goede plek blijft voor steltlopers en eenden soorten. Vanaf het uitkijkpunt heb je een goed overzicht van de polder.

Bezoek het uitkijkpunt
Watersporten op de Fluessen

De Fluessen is centraal gelegen in het Friese Merengebied. Het is het op een na grootste meer van Friesland en vormt samen met het Heegermeer een lang, uitgerekt meer waar je heerlijk kunt varen of zeilen. In de Fluessen liggen ook een aantal kleine eilandjes waar je kunt overnachten. Een van deze eilandjes, de Langehoekspôlle, heeft zelfs een klein zandstrandje.

Ontdek de Fluessen