Fietsroute langs de historie van de palinghandel

(35.0 km)

Paling en Friesland zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Eeuwenlang werd in de Fries wateren op paling gevist. Het werd er bewaard en gesorteerd en verhandeld in Londen. Fiets langs Heeg, Gaastmeer en Workum en ontdek de gouden historie van de palinghandel.

Voordat je aan deze fietstocht begint raden we je aan om deze achtergrond informatie te lezen over: de bijzondere geschiedenis van de Friese palinghandel. Lees daarna onderstaande info en stap vervolgens op de fiets om het zelf te ontdekken. Zo heb je tijdens de tocht al meteen een goed beeld van de plekken en hoe het vroeger is geweest.

De route begint bij Bezoekerscentrum Heeg. Hier kun je ook het fysieke routeboekje over deze route kopen. Of koop hem via onze webshop.

Fiets eerst richting De Syl in Heeg om de eerste 'paling-highlights' te ontdekken. Vervolg dan de weg richting Gaastmeer.…

De route begint bij Bezoekerscentrum Heeg. Hier kun je ook het fysieke routeboekje over deze route kopen. Of koop hem via onze webshop.

Fiets eerst richting De Syl in Heeg om de eerste 'paling-highlights' te ontdekken. Vervolg dan de weg richting Gaastmeer.

Pontjes
Onderweg maak je gebruik van twee fietspontjes. Vergeet hiervoor geen contant geld mee te nemen. Van april t/m oktober varen deze pontjes dagelijks. In maart en november alleen 's weekends. De overige maanden zijn ze gesloten. Check van te voren de vaartijden via deze pagina.

Heeg
Heeg werd in de tweede helft van de 18e eeuw welvarend door de Friese palinghandel met Londen. Dit was natuurlijk bijzonder, aangezien Heeg in die tijd maar een bescheiden dorp met 454 inwoners was. De Firma Vissers in Heeg waren zeer succesvolle kooplui. Rond 1850 bezaten ze bijna de helft van alle onroerend goed in het dorp.

In de Harinxmastrjitte staan de huizen die door de familie Visser zijn gebouwd (nummer 26 t/m 32). De familie Visser woonden toentertijd zelf in het huis 'Siet u Selfs'. Ze keken uit op de scheepswerf en de havenkom De Syl waar één en al bedrijvigheid was. Daar lagen de palingaken. In het huis op de Syl 10 woonden de laatste reders van de palinghandel van de familie Visser.

In het bezoekerscentrum in Heeg ontdek je meer over het palingvissen en Heeg. Je kunt 's zomers mee op een avondtocht met de palingaak ‘Korneliske Ykes II’ waar je meer over de palinggeschiedenis leert.

Gaastmeer
Het centrum van de palinghandel was Gaastmeer. De paling werd bewaard en gesorteerd in de Wijde Sloot alvorens het naar Londen werd verscheept en verhandeld. In de haven, die tegenwoordig de Pieldyk heet, lagen de bunschepen van de Firma Visser uit Heeg. Ook stonden er drooghokken om de zeilen en getaande fuiken, netten en touwwerk te drogen.

De familie Visser had een bloeiende handel in Gaastmeer en bouwde daarom een scheepswerf, de Wildschutwerf en ook diverse huizen die werden gebruikt als palingkantoor en opslag voor proviand. Deze gebouwen zijn vandaag de dag nog steeds te zien. Aan de Loswal vind je de 'Voorwaarts': een palingklipper die nog herinnert aan de palinghandel.

Rond 1900 werd de palinghandel in Gaastmeer verplaatst naar de Liuwedaem. Hier stonden ijshokken, een rookhok en een schuur. De levende paling werd toen naar Londen verscheept met een kistje ijs er bovenop.

Bij de Pieltsjerke in Gaastmeer vind je de graven van de familie Visser.

Workum
In Workum zorgde Jan Rintje Visser voor de bloeiende palinghandel in Workum. Dit was de man van Pierkje Wiegers en zij was een nazaat van de bekende Wieger Jans Visser tak uit Gaastmeer. Zij waren neef en nicht van elkaar.

De vis kwam binnen via de Ielpôle. Hier werd de paling tijdelijk in leggers opgeslagen en daarna verscheept naar Londen. De vaart stond destijds nog in open verbinding met de Dolte. Doordat het water er continu stroomde was dit een geschikte plek voor de paling.

Deze palingaken in Workum werden gebouwd in de Scheepswerf. In 1852 neemt Rintje Visser het bedrijf van zijn vader over. De palinghandel legt hem geen windeieren, hij wordt de rijkste man van Workum. In het jaar 1882 heeft hij zes palingaken in bedrijf. Tevens wordt hij in dat jaar burgumeester van de stad. Er wordt gezegd dat Rintje Visser vaak met zijn kijker op het dak van zijn huis stond, aan de Noard 165. Over de Zuiderzee te kijken naar terugkerende palingaken uit Londen. Hij bleef kindloos en overleed in 1897. Zijn graf is nog altijd te vinden bij de Sint Gertrudiskerk in Workum. Hij werd opgevolgd door Jan Haagsma, die ook palinghandelaar was, zijn huis vind je terug aan de trekwei 6.

In Warkums Erfskip vind je in de tentoonstelling van de geschiedenis van Workum veel terug over de bloeiende palinghandel in Workum. Ook Meesterschilder Jopie Huisman hield van palingvissen. Hij maakt een zelfportret als palingvisser (1999). Ontdek meer over Jopie en bekijk het schilderij in het Jopie Huismanmuseum in Workum.

Palinghandel en -vissen anno nu
Vandaag de dag zijn er nog maar een paar beroepsvissers die op paling mogen vissen: onder andere Andries van Netten uit Gaastmeer en Freerk Visserman (10e generatie palingvisser) uit Heeg. Bij beide kun je paling kopen of mee op een excursie. Bezoek ook de palingfabriek in Rohel waar op duurzame wijze paling wordt gekweekt. Lees hier meer over het palingvissen in Friesland.

Dit ga je zien

Bezoekerscentrum en VVV Heeg

Bezoek het interactieve bezoekerscentrum in Heeg. Een inspirerende plek die uitnodigt tot ontdekking. Koop hier de leukste souvenirs en tickets voor een tocht met de palingaak.

Heeg (Heech)

Heeg is een leuke bestemming voor de watersportliefhebber.

Ontdek Heeg

Havenkom de Syl

De Syl was vroeger de havenkom van Heeg. Hier was het vroeger één en al bedrijvigheid van schepen, bootjes en vissers.

Siet u Selfs

Het wit gepleisterde huis "Siet u Selfs" aan de overkant van de Syl is een belangrijk stuk geschiedenis van het dorp. Het huis is in 1782 in opdracht van de koopman en zeehandelaar Anne Wiegers Visser (1718-1787) gebouwd.

De Helling

De Helling, de werf aan de Syl, kent al een lange geschiedenis van scheepsbouwactiviteiten. In 1858 komt de werf in handen van de familie Visser. De schepen en palingaken werden toen hier gebouwd en onderhouden.

De Palingaak

Korneliske Ykes II is een reconstructie van de oude palingaken waarmee vroeger naar London werd gevaren. Deze palingaak ligt in het centrum van Heeg aangemeerd.

Koop hier je ticket voor een avondtocht op de Palingaak

De Syl 10

Voormalige zeilmakerij voor de palinghandel in Heeg. Het was in het begin van de 19e eeuw eigendom van palinghandelaar Anne Annes Visser, de zoon van aakschipper Anne Wiegers Visser.

Riediel

Monument voor de palinghandel door kunstenaar Gerrit Terpstra. Wijk iets af van de palingroute om het kunstwerk te zien.

Palingvisserij F. Visserman

Freerk Visserman is de laatste beroepsvisser van Heeg, van oudsher het palingdorp bij uitstek. Wie een kijkje wil nemen in het leven van een visser, kan Freerk bellen en een excursie boeken met de ‘Electric eel’, zijn fluistersloep.

Gaastmeer (De Gaastmar)

Gaastmeer is de ideale plaats om aan de drukte van de dag te ontsnappen en te genieten van rust en ruimte.

Beleef Gaastmeer

Wildschutwerf

Vanwege onderhoud en nieuwbouw van aken en kleinere bunschepen heeft Wieger Wiegers Visser in 1857 een scheepswerf in Gaastmeer laten bouwen aan de Wijde Sloot. Wijk iets van de route af om de oude scheepswerf te zien aan Hellingpad 3a.

Boerderij Marsicht

Op de hoek van de Munkedyk en de J.J. Hofstrjitte staat boerderij Marsicht. (Munkedyk nummer 23). Gebouwd in 1875 in opdracht van Wieger Jans Visser. Het gebouw werd gebruik als kantoor en opslag voor proviand voor de bemanning van de palingaken.

Palingklipper Voorwaarts

De palingklipper “Voorwaarts” is het enige nog varende overblijfsel van de roemruchte Hegemer en Gaastmeerse palinghandel. In 1909 heeft Firma Visser dit schip gekocht en destijds ingezet voor het ophalen en wegbrengen van levende paling in Friesland.

Wijde sloot Gaastmeer

De Wijde sloot in Gaastmeer werd vroeger gebruikt voor het bewaren van levende paling alvorens de paling naar Londen werd verscheept. De haven heet tegenwoordig de Pieldyk.

Visserijbedrijf Andries van Netten

Andries van Netten is een lokale visserman en leverancier van verse producten voor Gaastmeer en omstreken. Alle producten zijn vers en worden gevangen in de meren rondom Gaastmeer.

Pieltsjerke Gaastmeer

De Pieltsjerke in Gaastmeer ligt aan It Piel, een inham van de Fluessen. Met de kerktoren als markant herkenningspunt, vanaf het meer en vanuit het dorp.

Veerpont It Oerset (Gaastmeer)

Workum (Warkum)

Workum is een heerlijk Elfstedenstadje in Zuidwest Friesland, langgerekt van vorm met helemaal aan de westzijde het IJsselmeerstrand.

Bezoek Workum

Scheepstimmerwerf De Hoop

Scheepstimmerwerf ‘De Hoop’ is een begrip in Workum en ver daarbuiten. Al meer dan driehonderd jaar gevestigd naast de sluis.

Sint Gertrudiskerk Workum

De Sint Gertrudiskerk in Workum is een bijzonder monument van laat-gotische kerkenbouw. De kruisvormige opzet en de uitvoering als driebeukige hallenkerk zijn vrij uniek voor Fryslân. Ruimtewerking en lichtinval in het interieur zijn een belevenis.

Museum Warkums Erfskip

Museum Warkums Erfskip huist in het oude waaggebouw en het stadhuis in het centrum van Workum en vertelt de historie van Workum en omstreken.

Jopie Huisman Museum

Het Jopie Huisman Museum is gewijd aan het werk en het leven van de Friese autodidacte meesterschilder Jopie Huisman. De Stichting Jopie Huisman Museum werd in 1986 opgericht, met als doel het exposeren van het werk en het uitdragen van de filosofie ..

Noard 165

Voormalig woonhuis van palinghandelaar Rintje Jans Visser (zoon van Jan Rintjes Visser). Er wordt verteld dat hij vaak met zijn kijker op het dak van zijn huis aan de Noard 165 stond om naar de terugkerende palingaken te kijken die op de Zuiderzee voeren.

Ielpôle

De Ielpôle was de plek in Workum waar de paling werd opgeslagen. De vaart stond toen nog in open verbinding met de Dolte. De palingaken werden hier geladen en vertrokken naar Londen. De Ielpôle vind je in de bocht van de trekvaart richting de Brewardyk.

Trekwei 6

Een prachtige karakteristieke woning waar de palinghandelaar Jan Haagsma heeft gewoond. Jan nam de palinghandel van Rintje Jans Visser over. Wijk iets van de palingroute af om het gebouw te zien.

Veerpont Droech oer de feart (Nijhuizum)

-Betalen met QR-code mogelijk, geen pin

Liuwedaem

Vanuit de Liuwedaem werd vanaf begin 1900 paling verhandeld. Wijk bij Klein Gaastmeer iets van de palingroute af en loop langs het water waar de handel plaatsvond.

Villa Romsicht

Aan De Skatting 18 in Heeg staat ‘Villa Romsicht’ (Ruim Zicht). In de Hegemer volksmond "De Villa" genoemd. Dit erfgoed is ontworpen door architect W.Z. de Jong uit Sneek in Eclectische stijl met decoraties in Art Nouveau stijl. Opdrachtgever was de invloedrijke palinghandelaar uit Heeg.